Hieronymus Bosch – krótka historia wybitnego artysty

Hieronim Bosch, a właściwie Jeroen Anthoniszoon van Aken, urodził się ok. 1450 roku. Dokładna biografia artysty wciąż skrywa wiele tajemnic, jednak wiadomo, że twórca wywodził się z rodziny malarzy. Artysta nie podpisywał wszystkich swoich obrazów, ale kiedy to robił, używał pseudonimu Bosch. Stanowiło to skrót od rodzinnego miasta artysty – ‘s-Hertogenbosch. Nie wiadomo wiele o dorastaniu i nauce Hieronima. Źródła podają, że jako nastolatek był świadkiem wielkiego pożaru. Wydarzenie to miało znacząco wpłynąć na psychikę młodzieńca oraz na jego późniejszą twórczość. Żoną artysty należała do bogatego rodu Aleyt Goyaerts van der Meervenne.  Kobieta wniosła do małżeństwa znaczny posag, którym Bosch sprawnie zarządzał. Malarz cieszył się sławą już za życia. Jego dzieła były cenione nie tylko na terenie Niderlandów, ale także we Włoszech. 

Chrześcijanin czy mag i alchemik? W co wierzył Hieronim Bosch?

Obrazy olejne Boscha powstawały głównie na zamówienie biskupów oraz innych reprezentantów Kościoła. Sam artysta przez wiele lat należał do Bractwa Najświętszej Marii Panny. Większość historyków uznaje, że malarz był zagorzałym katolikiem, a religijna tematyka jego dzieł stanowi tego najlepsze odzwierciedlenie. W tej interpretacji sceny religijne często stanowią potępienie grzesznego życia oraz przedstawienie potencjalnych kar czekających na ludzi nieprzestrzegających przykazań.

Święty Jan na Patmos

Artysta późnego gotyku i wczesnego renesansu doskonale znał treść Pisma Świętego, co zauważalne jest w jego dziełach. Jednak oryginalność malarza opiera się m.in. na przeplataniu scen religijnych z fantastycznym światem. Jego twórczość jest przepełniona magicznymi postaciami i nierzeczywistymi budowlami.

Pokłon trzech króli II

W twórczości Boscha widoczna jest szeroka wiedza z zakresu demonologii. W związku z tym pojawiły się teorie głoszące, że artysta nie stronił od alchemii i astrologii, a nawet mógł należeć do jakiejś sekty np. adamitów. Można znaleźć też teorie, wedle których Bosch cierpiał na bliżej nieokreślone problemy psychiczne albo miewał halucynacje, w których miał znajdować źródło inspiracji. Jednak są to tylko teorie, na potwierdzenie których brakuje wiarygodnych źródeł. Pewne jest, że obrazy Boscha łączą w sobie wiele wątków i motywów. Artysta czerpał z wiary chrześcijańskiej, ale także z legend oraz otaczającego go świata. Na jego twórczość miał również wpływ miejscowy folklor oraz niderlandzkie przysłowia.

Sw. Jan Chrzciciel na pustkowiu

W jakim stylu tworzył Hieronim Bosch?

Bosch tworzył na przełomie późnego gotyku i wczesnego renesansu. Historycy sztuki przypisują artystę do ostatniej generacji prymitywistów flamandzkich, choć styl Boscha nie jest całkiem tożsamy z reprezentowaną przez niego grupą. Niderlandzki malarz preferował odmienny sposób nakładania farby. Podczas gdy pozostali artyści tworzyli gładką powierzchnię dzieł, Bosch decydował się na chropowatą fakturę, która dodawała jego obrazom ekspresji. Z innymi prymitywistami flamandzkimi dzielił natomiast zamiłowanie do symbolizmu.

Crucifixion

 „Ogród rozkoszy ziemskich” – najważniejsze dzieło Boscha

Olejny tryptyk Hieronima Boscha powstał ok. 1500 roku. Dzieło obecnie znajduje się w madryckim muzeum Prado, gdzie rokrocznie przyciąga tysiące miłośników sztuki. Obraz znany jest również pod nazwą „Tysiącletnie królestwo”. Co ciekawe można spotkać się także m.in. z tytułami „Obraz z owocami drzewka truskawkowego”, „Plantacja truskawek”, „O próżnej sławie i ulotnym smaku truskawki lub poziomki” czy „Ziemskie przyjemności”.

Skrzydła boczne dzieła są składane, a po ich zamknięciu ukazuje się obraz Ziemi. Planeta jest przedstawiona pod postacią, unoszącego się na wodzie, płaskiego dysku. W lewym górnym rogu znajduje się wizerunek Boga. „Ogrodem rozkoszy ziemskich” bywa nazywany zarówno cały tryptyk, jak i wyłącznie jego środkowa część. Centralna partia obrazu przedstawia ludzi, którzy ugięli się pod jarzmem grzechu. Niektórzy oddają się uciechom cielesnym, z kolei inni są skupieni na jedzeniu, piciu czy zażywaniu kąpieli. Ludziom towarzyszą fantastyczne zwierzęta i fikcyjne budowle. Według badaczy obraz stanowi interpretację fałszywego raju, a czynności wykonywane przez postaci nawiązują do siedmiu grzechów głównych.

Ogród rozkoszy ziemskich, Ziemia

Ogród rozkoszy ziemskich

Co przedstawiają skrzydła tryptyku

Lewe skrzydło tryptyku przedstawia „Stworzenie Ewy”. W środkowym punkcie obrazu znajduje się Źródło Życia, w którego sercu rozpościera się fantastyczna budowla przywodząca na myśl surrealistyczną roślinę. Pierwszy plan należy do trzech postaci: Adama, Ewy i Boga. Ten ostatni trzyma za dłoń kobietę i przedstawia ją mężczyźnie. Na dalszym planie widnieją przedstawiciele świata fauny. Należą do nich zarówno prawdziwe zwierzęta, jak i fikcyjne stworzenia. W lewym panelu znajduje się również wąż oplatający drzewo poznania dobra i zła.

Prawa strona nosi nazwę „Piekło muzykantów” i przedstawia wizję sądu ostatecznego oraz piekła. To zdecydowanie najciemniejsza część tryptyku. Także tutaj znalazło się miejsce na fikcyjne budowle i stwory. Ponadto bardzo ważną rolę odgrywają nawiązania do świata muzyki. To właśnie instrumenty są wykorzystywane jako narzędzia tortur np. przywiązany do lutni człowiek jest atakowany przez smoka. W centralnym punkcie obrazu widoczna jest nietypowa budowla, która stanowi połączenie drzewa, jajka i człowieka. Dojrzeć można też w niej ludzką twarz, którą historycy sztuki uważają za autoportret Boscha.

Ogród rozkoszy ziemskich - skrzydła

Znane obrazy Boscha

Motywy religijne są nieodłączną częścią twórczości Boscha. Jednym z najbardziej znanych dzieł artysty jest tryptyk „Kuszenie świętego Antoniego”. Obraz jest eksponatem Narodowego Muzeum Sztuki Dawnej w Lizbonie. Kuszenie św. przedstawia Antoniego, który jest otoczony przez nierzeczywiste stwory będące wcieleniem rozmaitych pokus. Święty ukazany jest jako modlący się asceta, który pozostaje niewzruszony w swojej postawie i bez problemu opiera się kuszeniu. Malarz w swojej twórczości przedstawiał wielu świętych m.in. Krzysztofa, Julię, Jana Chrzciciela i Hieronima.

Kuszenie świętego Antoniego

Wielką sławę zyskał również tryptyk „Pokłon Trzech Króli”. Dzieło przedstawia Mędrców ze Wschodu, którzy składają dary Jezusowi.

 
Pokłon Trzech Króli

Choć tematyka religijna stanowi bardzo ważną część twórczości Boscha, to w jego zbiorach znalazły się także obrazy nawiązujące do przysłów albo odnoszące się do życia codziennego, czego przykładem jest „Wędrowiec”.

 Wędrowiec

Kolorystyka w obrazach Hieronima Boscha

Ustalenie dokładnej chronologii obrazów Boscha nie jest możliwe ze względu na braki historycznych źródeł. Jednak już samo spojrzenie na dzieła flamandzkiego artysty wystarczy, by spostrzec, że przez lata jego styl ewoluował.

W „Ogrodzie rozkoszy ziemskich” dominują odcienie zieleni, błękitu i brązu, a całość uzupełniają tony czerni i bieli. Z kolei obraz „Niesienie krzyża” zasłynął z wykorzystania żółtej i czerwonej tonacji.

Bosch tworzył też dzieła bazujące tylko na jednej barwie i rozmaitych jej odcieniach, czego przykładem jest „Wędrowiec”.

Jakie symbole ukrył w swoich dziełach Hieronim Bosch?

Twórca gotyku i wczesnego renesansu zasłynął z bogatej symboliki dzieł. Jego obrazy przepełnione są znaczeniami, które po dziś dzień fascynują miłośników sztuki. Artysta chętnie łączył sceny religijne z motywami fantastycznymi, tworząc zupełnie nowe tropy. Symbolika w obrazach Boscha jest złożona i otwarta na różne interpretacje.

Na przykład instrumenty muzyczne mogły symbolizować harmonię lub wręcz przeciwnie - zakłócenie porządku.

Ogniste sceny i piekielne krajobrazy symbolizowały grzechy, kary i zagrożenia dla dusz ludzkich. Bosch często malował diabelskie postaci, które sprawiedliwość niespokojnych dusz.

Kuszenie św. Antoniego

Bosch często przedstawiał surrealistyczne pejzaże, złożone z nietypowych form geograficznych. Te fantastyczne krajobrazy mogły odzwierciedlać chaos i zagadkowe aspekty ludzkiego umysłu.

Malarz był także znany z przedstawiania dziwnych potworów, hybryd zwierzęcych i ludzkich postaci. Te fantastyczne stworzenia symbolizowały niepewność, złożoność ludzkiej natury oraz niebezpieczeństwa ducha.

Ponadto wiele szczegółów nawiązywało do ludzkiej cielesności. Nóż miał oznaczać męskiego członka, z kolei dzbanek symbolizował kobiecy organ płciowy.

Malarstwo Boscha stanowi nieskończone pole do interpretacji i sporo wskazuje na to, że niektóre koncepcje artysty na zawsze pozostaną tajemnicą. Prace artysty często są wyzwaniem dla obserwatora, prowokując do refleksji nad ludzką naturą, moralnością i sensem egzystencji.

Jeśli marzysz o zbliżeniu się do sztuki i doświadczeniu tego, co to być malarzem, spróbuj malowania po numerach. To nie tylko kreatywne zajęcie, ale prawdziwa podróż w świat własnej twórczości. Każdy pociągnięty pędzlem kawałek płótna to krok w stronę artystycznego świata.

Wybierz swój ulubiony zestaw i zanurz się w świecie kolorów i wyobraźni. Bądź bliżej sztuki, bądź malarzem malując po numerach – to naprawdę wyjątkowe przeżycie!